کنفرانس آنلاین با موضوع انتخابات /جلیل آقامحمدی همدانی،

بسم الله الرحمن الرحیم سلام علیکم عرض ادب و احترام خدمت همسنگران گرامی.. هر جامعه‌ای با توجه به شرایط اجتماعی‌ ـ‌ فرهنگی و با در نظر گرفتن دوره‌های مختلف تاریخی ـ اعتقادی به یک شیوه حکومتی تمایل یافته، آن را به عنوان طرح حاکمیتی خود می‌پذیرد. جامعه ایران نیز از این قاعده کلی مستثنا نبوده است. لذا با عبور از مراحل مختلف تاریخی چون دوران مشروطه و حاکمیت‌های استبدادی، طرح حاکمیت مردم سالاری دینی را به عنوان طرح غالب برگزیده است. این شیوه حکومت بر ارزش‌ها و مبانی اعتقادی ـ دینی مبتنی است و محل امتزاج دین و سیاست است، بنابراین باید توأمان، چه در اجرا و چه در نظریه، پای‌بند به شیوه مردم‌سالاری ممزوج با دین باشد از آنجا که انتخابات اساس نظام‌های مردم سالار است و با عنایت به وجود سه بعد اخلاق،  احکام و اعتقادات دین، در این بحث سعی می کنیم تا به کنکاش درباره جنبه اخلاق و انتخابات به عنوان دو قطب تعیین کننده در هر دو بعد نظام مردم سالار دینی بپردازیم. پس ابتدا به تبیین ماهیت و لزوم اخلاق انتخاباتی پرداخته سپس با ذکر مؤلفه‌های اخلاق انتخاباتی در اندیشه امام از طریق ارجاع به بیانات ایشان  به بررسی این معیارها از دیدگاه آیات و روایات اقدام نموده در نهایت به نتیجه‌گیری خواهیم پرداخت. که این موضوع می طلبد که چندین جلسه ای را خدمت بزرگواران باشیم اخلاق در انتخابات «اخلاق» در اصل، واژه عربی است که مفرد آن «خلق وخو» می‌باشد. «خُلْق» در لغت به معنای سرشت و سجیه  به کار رفته است. آنگونه که خدای متعال در قرآن کریم می فرماید: «‌إِنْ هَذا إِلّا خُلُقُ الْأَوَّلِینَ» (شعرا: 137). محمد بن یزید در بیان معنای «خلق» می‌گوید: خلق یعنی مذهب و آن سیره‌ای است که کارها را برآن جاری می‌کنند (حمیری 1420ج 3: 1882). اخلاق از دو بعد حائز اهمیّت و در خور بررسى است: نخست، شناسایى ماهیت خوى‌ها و خصلت‌هاى نیک و زشت. دیگر، ابراز و بروز دادن آنها در ارتباط با دیگران. موضوع اول در علم اخلاق بحث مى‌شود، لیکن محور دوم در فقه مطرح است (جمعی از پژوهشگران 1426 ج ‌1: 316 ). همچنین در پژوهش‌های اخلاقی سه حوزه مطرح می‌شود اخلاق توصیفی؛ اخلاق هنجاری و فرا اخلاق. اما قبل از آن باید توجه شود که دین دارای سه بعد اخلاق، احکام و عقاید است. در این میان آنچه بنیان و ریشه دین به حساب می‌آید عقاید است که قبول احکام و اخلاق محصول باور به همین معتقدات می‌باشد. اعتقاد به مردم سالاری دینی در واقع اعطای نوعی مشروعیت الهی به حاکمیت مردم سالار است. لذا این نوع خاص از مردم سالاری می‌بایست مبتنی بر ریشه‌های اعتقادی، و قوانین جاری یعنی باید‌ها و نباید‌های الزام‌آور آن برگرفته از شریعت الهی باشد. برقراری نظم و ایجاد انسجام در جامعه، جلوگیری از تجاوزات و افراط و تفریط‌ها، قبول انشاءاحکام و دستورات، الزام به آرای قضایی و التزام قانونی به تعهدات و مسئولیت‌ها و ممنوعیت سوء استفاده از امکانات و مناسبات همگانی و عمومی و... همه و همه باید برگرفته از همین دستورات شرعی باشد. تمامی این موارد اشاره به مسائلی است که افراد به جهت رسمی بودن آنها ملتزم به رعایتشان می‌باشند، لکن تخلف از آنها اگر چه مجازات‌های معین و مصرح در قانون را به دنبال دارد اما اعمال این مجازات‌ها مستلزم اثبات تخلفات در دادگاه‌های صالحه‌ای است که با توجه به هزینه و تبعات حاصل از وقوع جرایم و تخلفات، قوه قضاییه به عنوان مرکز عدل گستری از جانب حاکمیت، مسئول بررسی آنها است. مسأله‌ای که امروزه در تمامی نظام‌های حقوقی جهان مورد توجه قرار گرفته، توجه به پیشگیری از وقوع تخلف و جرم است این پیشگیری می‌تواند از طریق وضع قوانین یا اعمال نوعی مدیریت هدایت شده انجام گیرد، اما آنچه مثمر ثمر و مفید فایده به نظر می‌رسد ایجاد نظام تربیتی خاصی است که حاصل آن هشدارهای درونی افراد به خود در راستای جلوگیری از ارتکاب به یک چنین اعمالی است. اخلاق‌مداری و آخرت‌گرایی به عنوان دو مؤلفة اساسی دینداری، می‌توانند به کاهش دعاوی کیفری بینجامند. اخلاق‌مداری و تقوی، فرد را از تعدی به حقوق دیگران باز می‌دارد و او را فردی اجتماعی و خیرخواه جامعه می‌گرداند. خدمت عزیزانم عرض کنم که این مطلب اشاره به شیوه تربیتی دارد که در فرهنگ اسلامی آن را منجر به تقویت نفس لوامه می‌دانند. آنچه در میان ابعاد مختلف دین متکفل این امر است، چیزی جز اخلاق که انسان‌ها را از ارتکاب به جرایم بازداشته و به عنوان بازدارنده‌ای مؤثر عمل می‌کند، نمی‌باشد. هرچه موضوع تخلف اهمیت بیش‌تری داشته باشد نگاه بازدارنده از اهمیت فزون‌تری برخوردار خواهد بود. لذا با در نظر گرفتن نقش و اهمیت انتخابات در نظام‌های مردم‌سالار از یک سو و لزوم پای‌بندی به ارزش‌ها و اصول اخلاقی در نظام‌های برخاسته از اعتقادات مذهبی از سوی دیگر به ضرورت اخلاق انتخاباتی پی می‌بریم. در این بحث مایلم در این همین محدوه به اندیشه امام راحل که چندین اصل مهم را در بر می گیرد بپردازیم اصل اول: لزوم مشارکت عمومی و نفی بی‌تفاوتی نسبت به انتخابات در هر جامعه انسان‌هایی با انگیزه‌ها و خواست‌های متفاوت وجود دارند. از آنجا که انسان ذاتاً موجودی اجتماعی است، تأمین این خواست‌ها و عملی کردن این انگیزه‌ها نیز تنها در همین حیات اجتماعی ممکن و میسر می‌باشد. به همین جهت حرکت کلی یک جامعه تعیین‌کننده و تأثیرگذار بر جهت‌گیری‌های فردی آن جامعه نیز خواهد بود. این امر در جوامع بهره‌مند از رژیم‌های حکومتی متکی بر آرای مردم جلوه و نمود بیشتری از خود نشان می‌دهد، چراکه در هر انتخابات افکار برگزیدگان آرای عمومی نقشه و راهبرد اجرایی جامعه را تا زمان حضور در مسئولیت خویش تعیین می‌کند. در این اصل مردم اجتماع را به مشارکت در انتخاب تشویق می کند تا آنچه که به صلاح جامعه است خود انتخاب کنند.. پس هرچه افراد مذکور بهره مند از افکار صحیح تر و دارای پشتوانه آرای بیش‌تری باشند در اقدامات خویش از تحرک و توان و عزم بیش‌تری برخوردار بوده حرکت جامعه را در رسیدن به اهداف جمعی خود شتاب بیش‌تری می بخشند و به تبع، افراد جامعه نیز در جریان این حرکت قرار گرفته در مدت زمان کمتر به اهداف خویش نائل می‌گردند. اصل دوم: تأیید یا احراز صلاحیت بر اساس قانون دومین مؤلفه از مؤلفه‌های اخلاق انتخابانی در اندیشه امام راحل مربوط به ناظران امر انتخابات است که وظیفه بررسی صلاحیت نامزدهای انتخاباتی را برعهده دارند. نظریه‌ها و تفاسیر گوناگونی در مورد بررسی صلاحیت نامزدهای انتخاباتی وجود دارد. براساس اصل 99 قانون اساسی وظیفه خطیر نظارت بر انتخابات و بررسی صلاحیت نامزدها بر عهده شورای نگهبان قرار گرفته است. این امر از آن جهت دارای وجهه اخلاقی است که فارغ از انواع تفاسیر درباره اطلاعی بودن یا استصوابی بودن این نظارت، امری به حساب می‌آید که اعمال هرگونه سلیقه شخصی در این رابطه، اعضای شورا را از صلاحیت عضویت که فقیه عادل بودن است ساقط نموده و ایشان را در برابر قضاوت الهی مسئول و پاسخگو می‌نماید. لذا با توجه به این مسأله است که امام هر دو سوی مسأله، چه تدقیق در صحت انتخابات و چه احراز یا تأیید صلاحیت را تنها در چهارچوب قانون صحیح دانسته، موارد خارج شده از این محدوده را دارای قبح فعلی به حساب آورده، صیانت از شوراى نگهبان را در گرو عملکرد اعضاى آن دانسته و می‌فرمایند: صحبتهاى شما باید به صورتى باشد که همه فکر کنند در محدودة قانونى خودتان عمل مى‏کنید، نه یک قدم زیاد و نه یک قدم کم. در همان محل قانونى وقوف کنید، نه یک کلمه این طرف و نه یک کلمه آن طرف. گاهى ملاحظه مى‏کنید که مصالح‏ اسلامى اقتضا مى‏کند که به عناوین ثانوى عمل کنید. به آن عمل کنید (امام خمینی 1385  ج‏19: 44 ـ 43). چرا امام تا بدین اندازه به عملکرد شورای نگهبان حساس بود؟ چون که آثار و تبعات اعمال نظرات شخصی اعضا یا پیش داوری ایشان نسبت به افراد مطرح صرفاً به انتخابات منحصر نگردیده بلکه موجبات دلسردی و دلزدگی جمیع افراد شرکت کننده را نیز فراهم می‌آورد. لذا با توجه به این مطالب امام اعضای این شورا را به دقت لازم و کافی و نه تدقیق موشکافانه، دعوت نموده از اعمال هرگونه نظرات شخصی و پیش داوری برحذر می‌دارند. به طور مثال این حساسیت را در بررسی صحت انتخابات دوره سوم مجلس شورای اسلامی مشاهده کرد. آنجا ایشان خطاب به یکی از اعضای شورا، علت دخالت خود در فعالیت شورای نگهبان را همین مطلب دانسته، رسیدگى سریع به شمارش آراى انتخابات مجلس را از شورای نگهبان درخواست می‌کنند.   اصل سوم: تمهید امکانات و تدابیر لازم جهت برگزاری انتخابات یکی دیگر از اصول مطرح در اندیشه امام راحل، لزوم تمهید مقدمات و تدابیر لازم جهت برگزاری هرچه باشکوه‌تر انتخابات در جمهوری اسلامی است. اساساً در رژیم‌های مردم‌سالار برگزاری انتخابات از یکسری تشریفات و ترتیباتی که در قانون عادی یا اساسی ذکر شده‌اند، برخوردارند. در حقیقت این ترتیبات حافظ حق رأی افراد شرکت کننده و مانع دخالت افراد مسئول و غیر مسئول جهت تغییر و تبدیل در آرا است. از این رو قانون اساسی جمهوری اسلامی در اصل ششم ضمن تأیید اصل تعیین کننده بودن انتخابات جهت احراز مقامات رسمی کشور همچون رئیس جمهور، نمایندگان مجلس شورای اسلامی، اعضای شوراها و نظایر اینها، به‌کارگیری همه امکانات دولت جهت مشارکت عامه مردم در تعیین سرنوشت سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی را در اصل سوم مورد تأیید قرار داده نظارت بر این اجرا را طبق اصل 99 برعهده شورای نگهبان نهاده است حوزه‌بندی انتخابات و فرمان اخذ رأی و مقررات مربوط به رأی دهندگان باید به نحوی قبل از انتخابات برای مردم تشریح شود تا ابهامی باقی نماند. اصول قانونی مربوط به انتخابات که قانون اساسی یا قوانین عادی معرف آن هستند باید با دقت و صحت به مورد اجرا گذاشته شود.... مسائل کلی و اساسی مربوط به انتخابات در قوانین اساسی می‌آید و قوانین عادی مقررات جزئی را پیش‌بینی می‌کنند تمامی این مسائل همگی از آن جهت دارای اهمیت هستند که حافظ حقّ تعیین سرنوشت افراد جامعه می‌باشند، لذا با وجود تصریح قانون انتخابات به این مطالب، امام راحل از کنار این مسأله به راحتی عبور نکرده همگان را طی بیاناتی ملزم به حسن اجرای قانون نموده فرموده‌اند: ‌توجه به اینکه انتخابات جورى باشد که مردم پسند باشد، نه جورى باشد که فرض کن خان پسند باشد، ما او را مى‏خواهیم. مردم پسند باشد، یعنى مردم احساس بکنند به اینکه مسأله انتخابات به آن طورى که قانون انتخابات گفته است، به آن طورى که اسلام مى‏خواهد دارد عمل مى‏شود. عمل مال شماست، قانون یک ثبتى است که مى‏شود، یک وظیفه‏اى تعیین مى‏کند، لکن آنى که مهم است در مقام عمل است. مقام عمل جورى باشد که تطبیق بکند با قانون، و مردم راضى باشند در عمل. و توجه به این معنا هم از لازمات است که توجه بکنید که اخلالگرها نیایند خرابکارى بکنند (امام خمینی 1385 ج‏ 18: 380). متاسفانه برخی از مردم جامعه انتخابات را به گونه ای دیگر تفسیر می کنند. در بیشتر مواقع دشمن به این دست افراد القا می کند که اگر شما در انتخابات شرکت نکنید نظام یا حاکمیت از اعتبار می افتد. این درک درستی از انتخابات نیست در واقع ما با انتخاب خود آینده و سرنوشت چند ساله خود را رقم می زنیم و شرکت نکردن در وهله نخست ظلم در حق خود و خانواده خودمان است کسی که به آینده و سرنوشت خود تا این اندازه بی تفاوت باشد یا جاهل به شرایط است یا حقیقتا مجنون است. مگر می شود انسان از حق مسلم خود چشم پوشی کند؟ انتخاب یک حق مسلم است، نباید به خاطر برخی مشکلات که شاید خودمان در بوجود آمدن آن نقش داشته باشیم از حق خود بگذریم عرض کردم بخشی از جامعه تحت تاثیر فضاسازی دشمن قرار گرفته اند. بایستی آنها را با حق و حقوق خود آشنا کرد. باید به درک واقعی برسند که عدم شرکت آنها فقط به مشکلات بیشتر دامن می زند و مهمتر از همه تشویق به انتخاب اصلح باشد. در پایان از همه سروران گرامی تقاضا دارم اگر چنانچه طرح و برنامه های نو برای تبلیغات دارند اطلاع دهند.